Cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, dân số nước Mỹ tăng rất nhanh (gần 200 phần trăm trong khoảng thời gian từ 1860 đến 1910) chủ yếu là do di dân từ Âu châu, và dân số đó ngày càng tập trung ở thành thị và số người di chuyển đến các thành phố để tìm kiếm việc làm cũng ngày càng đông hơn – bao gồm cả phụ nữ mà nhiều người trong số họ có học đại học và làm việc bên ngoài. Xe hơi và máy bay được sử dụng rộng rãi trong công chúng; điện thoại và điện tín phát triển mạnh mẽ. Xã hội hiện đại đầy rẫy những điều kỳ diệu mới – hoặc, nếu nhìn theo một góc độ khác, là những điều mới mẻ đáng lo ngại. Nhịp sống của mọi người, đặc biệt là tại thành phố, ngày càng nhanh hơn đến nỗi một số nhà nghiên cứu ngay từ thời đó đã phải lên tiếng cảnh báo: Phải chăng chúng ta sống quá vội vã?
Đó là chuyện của một thế kỷ trước. Gần đây hơn, tình trạng sống nhanh sống vội đó vẫn tiếp diễn và có phần còn nhanh hơn trước nữa.
Các sản phẩm kỹ thuật mới liên tục xuất hiện và được cho là để giúp con người hoàn thành công việc nhanh hơn và quản lý thì giờ của mình một cách có hiệu quả nhất, nhưng thực sự kỹ thuật ảnh hưởng đến cuộc sống của con người như thế nào?
Trong một cuộc nghiên cứu tâm lý năm 1999, các nhà nghiên cứu thử so sánh nhịp sống tại 31 thành phố lớn trên thế giới, dựa trên kết quả phân tích của ba chỉ số chính: tốc độ đi bộ trung bình ở các khu vực trung tâm thành phố, tốc độ hoàn thành công việc của nhân viên bưu điện và độ chính xác của đồng hồ ở những nơi công cộng. Các nhà nghiên cứu nhận thấy nhịp sống nhanh hơn ở những quốc gia kinh tế đã phát triển, kỹ thuật tiến bộ, có khí hậu lạnh, và thiên về văn hoá theo chủ nghĩa cá nhân. Nhật Bản và Tây Âu là hai khu vực đặc biệt nổi bật với lối sống chạy đua với thời gian nói trên.
Kết quả một cuộc nghiên cứu khác năm 2007 cho biết người dân trên thế giới đi bộ khoảng 10% nhanh hơn so với trước đây. Các nhà nghiên cứu xác định rằng những người đi bộ nhanh cũng có khả năng nói nhanh và ăn nhanh. Họ trở nên thiếu kiên nhẫn khi đứng xếp hàng chờ hoặc khi bị kẹt xe, và thường có khuynh hướng là trên tay có đeo đồng hồ. Sống nhanh sống vội hơn không phải lúc nào cũng tốt hơn, như các nhà nghiên cứu đã chỉ ra cho thấy mối tương quan giữa các đối tượng có tốc độ đi bộ nhanh hơn và một số tác động tiêu cực đến sức khỏe, như bệnh tim chẳng hạn.
Sống nhanh sống vội có thể mang lại hiệu quả là hoàn thành công việc sớm hơn, nhưng nó có thể gây ra căng thẳng. Trong lãnh vực kinh doanh, tất nhiên để tạo ra lợi nhuận, các công ty cần phải tìm cách tạo ra sản phẩm một cách nhanh chóng và hiệu quả. Tuy nhiên, trong cuộc sống hàng ngày, con người một đôi khi cần phải sống chậm lại và dành thời gian để nhìn ngắm cuộc sống xung quanh mình.
Một trong những vấn đề của cuộc sống trong một thế giới sống nhanh sống vội có thể được nhìn thấy trên bất kỳ xa lộ cao tốc nào vào giờ cao điểm. Những tràng tiếng còi xe inh tai kéo dài đến vô tận và cơn thịnh nộ bùng phát khi một tay lái ẩu nào đó bất ngờ cắt đường lấn vào ngay trước mũi xe làm cho ta một phen đứng tim. Nếu hỏi bất kỳ người Mỹ nào là họ có thường hay bực bội giận dữ khi lái xe trên đường hay không, câu trả lời chắc chắn sẽ là hầu như mỗi ngày. Đó là điều không thể tránh khỏi, con người trong vài thập niên qua đã cố gắng làm mọi thứ với tốc độ nhanh nhất đến mức khi một điều gì đó khiến họ phải chậm lại thì họ liền trở nên nóng nảy, bực mình.
Một vấn đề khác khi sống trong một thế giới sống nhanh sống vội là người ta không dành thời gian để tận hưởng cuộc sống, bởi vì ai cũng có vẻ luôn vội vội vàng vàng. Một lần nữa, điều này lại đưa ta trở lại với lý do vì sao sống nhanh sống vội gây ra cuộc sống căng thẳng. Không ai còn dành thời gian để suy ngẫm về bản thân mình và những vấn đề mà con người phải đối mặt hàng ngày. Thay vào đó, mọi người lại tiếp tục với cuộc sống hiện tại vì đó là những gì mà họ phải làm – tức là tiến về phía trước. Đôi khi sống chậm lại một chút là điều cần thiết để mọi người có thể suy ngẫm và tìm hiểu về vấn đề mà mình đang phải đối diện. Bằng cách này, ta sẽ nhìn thấy rõ hơn điều gì đang làm phiền mình, và điều gì hãy để nó qua đi; thay vì cứ để vấn đề ngày càng tích tụ trong tâm trí mình.
Sống nhanh sống vội chính là kết quả của cái gọi là tiến bộ trong xã hội hiện đại. Người ta cứ luôn phải tiến về phía trước và không có giới hạn nào đối với vấn đề có thể đi bao xa hoặc đi bao nhanh để đến được đích. Không dừng lại, không suy nghĩ. Người ta sẽ bị bỏ lại đằng sau và vấp phải thất bại nếu ngưng bước tiến. Nhanh vội bằng bất cứ giá nào là câu thần chú của một xã hội sống trong căng thẳng và phiền muộn ngày nay.
Làm việc quá mức và làm nhiều công việc khác nhau cùng lúc là những dấu hiệu của sự tiến bộ và là hiện tượng đã bắt đầu xuất hiện từ nhiều thập niên trước ở Mỹ nói riêng, và ở nhiều quốc gia phát triển nói chung. Đây là lối làm việc mà thời tiền kỹ nghệ thường bị chê trách thì ngày nay đã được hợp lý hóa một cách đáng tự hào và được xem như là phẩm chất của những công dân tốt trong thời đại mới. Tiến bộ đồng nghĩa với nhanh/vội, và nhanh/vội đồng nghĩa với thành công.
Cái giá phải trả cho lối sống nhanh vội là người ta phải sống dưới sức nặng của nhu cầu, thực tế có và tưởng tượng cũng có, khiến cho nhiều người bị suy nhược. Các nhà nghiên cứu xã hội báo động về tình trạng gia tăng các triệu chứng rối loạn liên quan đến căng thẳng ở mọi lứa tuổi, bắt đầu với những em nhỏ ở bậc tiểu học đang phải vật lộn với tình trạng béo phì, trầm cảm, lo lắng, mất khả năng tập trung và không tiếp thu được việc học hành – cả một danh sách các vấn đề liên quan đến sức khoẻ cho đủ mọi lứa tuổi.
Trong cái vòng luẩn quẩn đó, xu hướng sống nhanh sống vội khuyến khích người ta làm việc quá mức và để bù lại là hưởng thụ cũng quá mức, và điều này trở thành những tác nhân gây ra căng thẳng mãn tính dẫn đến những triệu chứng rối loạn liên quan đến hành vi, tâm trạng và sự tập trung. Người ta không thể nhận ra rằng khi càng gắng sức hơn để sống nhanh sống vội hơn thì đã tự chính mình gây ra những vấn đề sức khoẻ liên quan đến hành vi, tinh thần và thể chất, và sau đó là tìm đến thuốc men để điều trị những hậu quả không thể lường trước được. Xã hội Mỹ trong mấy năm qua đang phải đối diện với cuộc khủng hoảng lạm dụng thuốc mà cho đến nay vẫn chưa giải quyết xong, đưa đến nhiều vụ thiệt mạng, trong đó có nhiều người tuổi còn rất trẻ. Người ta cứ nghĩ rằng phải chạy đua với thời gian và nếu không theo kịp thì đó là phần lỗi ở mình.
Các nhà nghiên cứu còn nhận thấy có những thay đổi trong khả năng tập trung và suy nghĩ của con người thời hiện đại. Những tiến bộ về kỹ thuật đáng lẽ ra giúp người ta rảnh rang về tay chân và trí óc, nhưng với khối lượng thông tin dồn dập mỗi ngày thực sự ra đã làm xói mòn đi sự tập trung suy nghĩ. Người ta có ít thì giờ hơn để suy nghĩ về bất cứ điều gì khi chính họ bị chi phối bởi nhu cầu phải làm gì đó, nhu cầu lên mạng trực tuyến, luôn tay kiểm tra thiết bị điện tử một cách máy móc. Sự bận rộn tự mình tạo ra không cần thiết nói trên khiến cho tâm trí rối loạn và sự tập trung trở nên rời rạc.
Tình trạng nói trên còn có thể làm gián đoạn và giảm khả năng tiếp thu việc học, năng suất làm việc, và thậm chí tình bạn cũng trở nên hư hao. Nói cho cùng, sống nhanh sống vội khiến người ta không thể tập trung vào bất cứ điều gì.
Vì vậy, hãy thử tập thay đổi những hành vi theo thói quen bản năng nhưng thiếu suy nghĩ nói trên. Mỗi ngày hãy ráng tắt chiếc điện thoại một giờ để tập trung vào một cuốn sách, trò chuyện với người thân trong gia đình hoặc bạn bè, hay nấu một bữa ăn ngon. Một khởi đầu nho nhỏ đó là cách tốt nhất để có thêm những bước tiếp theo để thay đổi cuộc sống quá nhanh quá vội như hiện nay.
Huy Lâm